به نام خدا

معاشرت با صالحان

یکی دیگر از عواملی که برای اصلاح و تربیت به آن توجه شده است ،
معاشرت با صالحان و نیکان است .
ما در متون اسلامی بابی داریم تحت عنوان " مجالست و تأثیر مجالست ،
هم در جهت مثبت و هم در جهت منفی " که مجالست صالحان آثار نیک فوق‏العاده دارد و مجالست بدان آثار سوء
فوق‏العاده دارد ، و این یک امری است که اجتناب ناپذیر است ، یعنی‏
انسان هر چه بخواهد به اصطلاح در دل خودش را ببندد و وقتی که می‏خواهد با
کسی معاشرت بکند ، خودش را آنچنان ضبط بکند که از او اثری نگیرد ، باز
کم و بیش اثر می‏پذیرد . پیغمبر اکرم فرمود : « المرء علی دین خلیله » (
1 ) . هر کسی به دین دوستش است . مقصود اینست که شما اگر کسی را دوست‏
و خلیل بگیرید ، با کسی دوست بشوید ، دین او را هم پذیرفته‏اید .
در نهج‏البلاغه تعبیری است به این صورت : « مجالسة اهل الهوی منساش
للایمان » ( 2 ) . نشست و برخاست کردن با مردم هواپرست و غافل از خدا ،
فراموشی ایمان است . اگر " منساش " مصدر میمی باشد ، " منساش للایمان‏
" می‏شود فراموشی ایمان ، و اگر اسم مکان باشد - که بیشتر در این مورد
اطلاق می‏شود - تعبیر ، جالبتر می‏شود : فراموشخانه ایمان ، فراموشگاه ایمان‏
( 3 ) .
ایشان می‏فرمایند : همنشینی با هواپرستان ، فراموشخانه ایمان است ،
یعنی انسان آنجا که برود اصلا ایمان را فراموش می‏کند .
در یکی از آیات قرآن ، در سوره طه و ظاهرا خطاب به موسی بن عمران‏
می‏فرماید : « فلا یصدنک عنها من لا یؤمن بها واتبع هواه » « فتردی »( 1 ). به موسی بعد از پیغمبری هشدار می‏دهد که " مردم بی‏ایمان‏
مانع تو نشوند " . این مانعیت غیر از مانعیت زوری و جبری است که مثلا
فرعون به زور نگذارد تو کارت را بکنی ، چون دنبالش دارد : « واتبع هواه‏
فتردی ». ای موسی ! بی‏ایمان‏ها تو را از راه بدر نکنند که تو هم دنبال‏
هوی بروی و هلاک بشوی .
از این آیه استنباط کرده‏اند که هشداری به موسی داده‏اند که خلاصه مواظب‏
و مراقب تأثیر سوء آدمهای بد باش . البته معنایش این نیست که از
آدمهای بد کناره بگیر ( پس کی را دعوت بکند ؟ ! ) بلکه توجه دادن به‏
آثار بد معاشرت با آدمهای بد است .
بنابراین انسان در معاشرت [ باید انتخاب داشته باشد ] که این معاشرت‏
اخلاقی غیر از معاشرت معلم است با متعلم ، و غیر از معاشرت مربی با
زیردست خودش است . مقصود انیس گرفتن است . هر کسی در دنیا رفیق دارد
، رفیقی که با او انس دارد و معاشر است ، و باید هم انسان رفیق داشته‏
باشد . انسان برای تربیت و اخلاق خودش ، در معاشر و انیس و رفیق هم‏
باید انتخاب داشته باشد .